Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Voor de Duitse inval liepen op Erica vier agenten constant door de straten, o.a. om te controleren of elke fietser een fietsplaatje bij zich had. Met dit fietsplaatje werd aangetoond dat fietsbelasting was betaald. Het plaatje werd gewoonlijk op de fiets gemonteerd. Dit hoefde echter niet. Men kon het plaatje ook op de jas spelden. Belangrijk was dat het bij een controle kon worden getoond. Het voordeel van het losse plaatje op de jas was gelegen in het feit dat het plaatje voor meerdere fietsen kon worden gebruikt. Zo kon moeder op haar eigen damesfiets naar de winkel fietsen. De overige fietsen thuis mochten dan niet worden gebruikt. Toen mijn vader als achtjarig kind een bosje bloemen wilde brengen naar het graf van zijn vader ging hij per fiets naar het kerkhof. Op de Kerkweg werd het kind door een agent aangehouden die hem vroeg naar het fietsplaatje. Ondanks dat mijn vader aangaf dat zijn vader onlangs was overleden en dat hij bloemen bracht naar het graf kreeg hij van de onverbiddelijke dienstklopper een bekeuring van twee kwartjes. Destijds voor de achtergebleven weduwe een heel bedrag. Wanneer de fietsbelasting door de mensen niet opgebracht kon worden, bijvoorbeeld ingeval van werkloosheid, dan was het fietsplaatje gratis verkrijgbaar bij het gemeentehuis. Het verstrekte fietsplaatje was in het midden voorzien van een gat. Op deze stigmatiserende manier openbaarde de gemeente de financiële situatie van haar inwoners. Iedereen met een fietsplaatje voorzien van een gat had immers geen cent te makken. Een van de eerste maatregelen die de bevolking direct bemerkte na de Duitse inval was de afschaffing van deze gehate fietsbelasting. Het leven werd in eerste instantie niet slechter op Erica na de Duitse inval. Dat ging veranderen. De nieuwe overheid vertrouwde het volk niet. Het gezag op straat werd aangevuld met zo’n 15 Landwachters die hun hoofdkwartier hadden in café Fokkema. Het waren NSB’ers, collaborateurs van de Duitsers die iedereen in de gaten moesten houden. Ze fietsten dag en nacht in groepen door het dorp en droegen jachtgeweren op hun rug. De landwachters werden door de burgers al snel Jan Hagel genoemd. Hun taak was controleren en bewaken. Dat deden ze. Bruggen, sluizen, kruisingen, mensen, alles werd gecontroleerd en bewaakt. Alles was op de bon, volle fietstassen kon niet, ook daar lette Jan Hagel op. Mijn oom werkte als jongeman toentertijd op een boerderij en kon goed met de boer opschieten. Hij mocht paard met wagen meenemen om zakken rogge naar zijn aanstaande schoonouders te brengen. Zaterdagmorgen was op Erica de elektrische malerij speciaal open voor particulieren. De windmolen was allang buiten bedrijf. Een beetje extra meel was nooit weg. Mijn oom reed met paard en beladen wagen gewoon langs de landwachters en was daarbij zelfs niet eens vriendelijk. De landwachters waren dorpsgenoten die mijn oom kenden, Wanneer dezen mijn oom groetten kregen ze als antwoord, “Ach, knik toch dubbel”. Mijn oom had het niet zo op collaborateurs. Na acht uur was het ‘Sperrtijd’, iedereen moest binnen blijven. Samen met het fietsplaatje werd de vrijheid ingeleverd. Jan Hagel patrouilleerde over Erica. Soms gebeurde iets op Erica en dan kwamen Landwachters uit Emmen assisteren. Met motor en zijspan reden ze bulderend door de straten. Het waren ‘Vrumden’ die niet op Erica elk padje of nisje kenden. Ze werden door de jeugd geplaagd en uitgedaagd. De jongelui creëerden zogenaamde opstootjes. Wanneer Jan Hagel in de verte kwam aangereden losten de jongelingen op in het niets. Uit frustratie werd wel eens vanuit de verte op de jongelui geschoten. Het maakte het alleen maar spannender. Na acht uur ’s avonds was het overigs een drukte van belang op Erica. Visites en verkeringen gingen gewoon door. Men moest alleen eerst even over de straat kijken of de kust veilig was. Vaak zat Jan Hagel bij de brug hun tijd uit te zitten. Erica was een dorp zoals anderen met mensen zoals anderen. Verraad en collaboratie was ook hier niet vreemd. Pee werd door de Duitser opgeroepen om in Duitsland te werken. Hij kon twee dingen doen. Onderduiken of gehoor geven. Pee was braaf zoals velen in die tijd en gaf gehoor. Hij werd te werk gesteld in Keulen. Voor een jongeman, van het platte land naar een wereldstad als Keulen, moest dat een heus avontuur zijn geweest. Vervelend bijkomstigheid was dat ook de geallieerden Keulen als een wereldstad zagen. Pee’s verblijf werd enige maanden later gebombardeerd. De Duitsers namen aan dat Pee met vele anderen dood in de puinwoestijn waren achtergebleven. Maar Pee overleefde de hel en zag een buitenkans. Hij ging terug naar Erica. Een voor de Duitsers dode Pee hoefde niet meer bang te zijn te worden opgeroepen. Zo kwam Pee terug uit een plat gebombardeerde Keulen en ging op Erica als knecht op de boerderij van zijn ouders werken. Pee’s ouders hadden het niet ruim, als bijverdienste verkocht moeder allerlei zelfgemaakte naaiwerk of naaide voor anderen. Om die reden verschenen vaak klanten op de boerderij. Daarbij werd Pee vaak gezien. De ouders van Pee werden door omwonenden vaak gewaarschuwd, Pee moest gaan onderduiken want hij werd te vaak gezien. Het ging niet door. De ouders van Pee waren oprechte Ericanen, verraad kwam niet voor in hun woordenboek. Pee bleef gewoon als knecht meehelpen op de boerderij. Tot de Duitsers kwamen. Ze vielen binnen bij de buren. Pee was verraden maar de Duitsers hadden zich vergist in de woning. Pee ontsprong de dans. Samen met mijn oom besloot Pee onder te duiken. Achter de boerderij in het woeste veld in een uitgegraven slootwal bedekt met laag aardappelrangen. Pee en mijn oom. Twee onbezorgde twintigers. Dat bleef niet zonder gevolgen. Het werd feest in het woeste veld. Het lawaai onder de aardappelrangen was tot op de Kerkweg te horen. Volgens mijn opa kon dit zo niet langer. Mijn oom moest weg van Erica. Hij werd naar familie in Hoensbroek (Limburg) gebracht, daar was mijn oom veilig. Toen mijn opa na twee dagen de weg terug nam naar Erica zat mijn oom naast hem. Heimwee, mijn oom ging weer terug naar Erica. Verraad nam in dit geval een gunstige wending. Kuper (geen familie van de huidige Kuper op Erica) was een rasechte NSB’er en woonde tegenover mijn vader in een boerderij aan de Kerkweg. Naast de boerderij werden exercities gehouden en Duitse krijgsliederen gezongen. Op het eind van de oorlog sloot Kuper zich aan bij de WaffenSS en vocht mee in het Ardennenoffensief in België. Van Kuper werd nooit meer iets vernomen. Zijn boerderij werd na de oorlog geconfisqueerd en geplunderd. Ondanks zijn kwalijke intenties en ideeën had hij op Erica niemand verraden. Hij had ruimschoots de kans gekregen. Dan wordt zijn rol in een breder perspectief toch anders. Het was in die tijd streng verboden een radio in huis te hebben. Bij huize Beukers was Smerige Hendrik (radio Oranje) tot op de straat te horen. Kuper zei er wel wat van maar ondernam geen actie. Tijdens zo’n gesprek ontschoot Kuper de opmerking hoe vaak hij briefjes onder zijn deur geschoven kreeg. Briefjes met teksten; ‘waarom wordt mijn zoon wel opgeroepen en die niet’, ‘kijk eens naar die…’. Briefjes van verraad. Vaak gebaseerd op het ontbreken van besef of afgunst en jaloezie. Het is overal en van alle tijd.

Geschreven door Henk Beukers