Gezien de prachtige observaties van de Koekoek gaat dit mei-weekend de annalen in als het Koekoek-weekend. Het houdt in dat tussen en na de hoofdtekst allerlei wetenswaardigheden en mythen verschijnen die betrekking hebben op deze bijzondere vogel.

Vrijdag, 20 mei 2022

Bat verscheen vrijdagmiddag met zijn Batmobiel op het erf van Vliegend Hert, het mei-weekend 2022 was begonnen. Op de foerageplaats in Klazienaveen stond Yeti ons breed op te wachten. Met opnieuw een enorme bos hout achter zijn deur. Had drie parkeerplaatsen nodig. Zijn auto bleek een onmisbaar hulpmiddel bij parkeer-ergernis.

Een onomatopee is een dier dat is genoemd naar het geluid dat hij of zij maakt. De koekoek is een onomatopee, en het winterkoninkje niet, want de koekoek roept ‘koekoek’ maar het winterkoninkje zegt geen ‘winterkoninkje’.

Na de nodige foerage op de bekende adressen te hebben ingeslagen togen we naar ons bekende plekje in de wouden van Groß Dörgen. Het was een heerlijk lentedagje met aangename temperaturen. Na op het terrein te zijn aangekomen en de voorraadkasten te hebben bijgevuld was er geen puf meer nog iets te ondernemen. In de Ketel in Groß Dörgen , onze ‘mancave’ kwamen geen vrouwen. De reden is dat vrouwen sterker zijn dan mannen. Zo kunnen vrouwen volkomen zelfstandig ongelukkig zijn, terwijl mannen daar altijd weer vrouwen voor nodig hebben.

Omdat Koekoeken solitair zijn, komt het zoeken van het mannetje naar een liefhebbende partner tot uiting in hun roep, een dunner of dikker “koekoek, koekoek” dat we in de lente horen. Na het paren, houden we op hen te horen omdat ze terugkeren naar hun solitaire leven.

We ploften ons buiten aan de stamtafel, lieten ons de Schultenbrau, pisbier van de Maaskantjes, goed smaken. Bambam en Oei-oei kwamen later op de middag/avond de boel versterken. Natuurlijk werd er die avond weer lang doorgepraat over wereldse problemen. Onze voorlopige conclusies: ziektewet: er zit voor de burger weinig anders op dan te genezen of te sterven en werkgelegenheid is goed voor ontslag.

Zaterdag, 21 mei 2022

Ik werd wakker, deed een plasje, stond op. En dacht, verrek dat had andersom gemoeten. Traditioneel stapten Batman en Vliegend Hert vroeg uit de veren. De overige leden lagen nog in een diepe rust. Om diep te kunnen slapen gebruikte Oei-oei een duik-uitrusting. Teminste, dat dachten wij. Later legde hij ons geduldig uit dat het ging om een apneu-apparaat. Ging lekker met SusScrofa. De verzameling brillen, gehoorapparaten, gebitten, steunzolen, stents en apneu-apparaten waren mooie trofees, voor in de vitrinekast aan de Meerdijk.

De Koekoek is een “broedparasiet”, het ‘gesodemieter’ van de koekoekvogels begint al eind april. De ‘pineuten’ in ons land zijn, naast de kleine karekiet, de heggenmus, rietgors, graspieper en witte en gele kwikstaart.

Na het eten maakten Batman en Hert zich op voor het dauwtrappen. We wilden het paradijselijke landschap achter het indianengebied verkennen. Hoewel een prachtig stuk natuur, waren het vooral de kudde Asus-stieren die ons voornemen deden bekoelen. Met hekwerk en bordjes werden we dubbel gewaarschuwd, een gewaarschuwd schizofreen telt voor vier. Hier in Groß Dörgen dus geen Pamplona-toestanden. Het was Natura 2000 gebied, dus was het aangelegde hekwerk van uitzonderlijk kwaliteit.

De moeder Koekoek legt haar eitje, dat vaak sterk lijkt op dat van de gastouder, in het nest van een waardvogel. Dat bespaart bakken energie en ook nog eens veel tijd, waardoor een koekoek in één lente wel 10 tot 25 eieren kan leggen. Een fantastische truc, die wél tot in detail moet worden uitgevoerd, wil die een kans van slagen hebben. De twee vogels zijn daarom doorlopend in een evolutionaire wapenwedloop verwikkeld.

Zulks hekwerk waren de autochtonen hier niet gewend. De in Groß Dörgen gebruikelijke rikkenpalen gaven vaak een eigen draai aan de definitie recht en werden normaliter bij elkaar gehouden door houtwormen. Zoals gezegd, dat natura hekwerk was van uitzonderlijke kwaliteit, zodanig dat we geen zorgen hoefden te maken over een hijgende Asus in de nek. We volgden het pad richting de indianenplaats om van daaruit langs het veld het hekwerk verder te volgen. De stieren lieten zich niet zien. Via een omtrekkende beweging kwamen we weer bij de Ketel uit. We besloten nog even naar de Kolk te lopen. Op de kampeerplek was sprake van activiteit. Vissers en ook kanovaarders. Met het lekker weertje erbij kan dat ook makkelijk. We volgden het pad langs de kampeerplaats. Verderop nog meer kampeerders. We besloten een omtrekkende beweging te maken in plaats van rechtstreeks naar de Kolk te lopen.

De koekoek blijft haar ei ieder jaar bij dezelfde soort leggen, zoals bij de graspieper of de heggenmus. Alleen het mannetje roept ‘koekoek’. De koekoek houdt van insecten en harige en soms giftige rupsen die andere vogels niet eten. Soms spuugt ze de haren van de rupsen uit.
Door een bospad te volgen kwamen we aan de andere kant van de Kolk. Van hieruit kon je voorzichtig uit het bosrand treden om eventuele reeën in de wei te observeren. We hadden geluk, een paar reeën waren druk bezig hun grasontbijtje te verorberen. We wilden de dieren niet storen bij hun ochtendritueel.

We volgden de bosrand richting achterkant Kolk. Terug in de Ketel was Jacques Cousteau net klaar met zijn duikmissie. We lieten ons het ontbijtje bestaande uit vaatafsluiters en hartstoppers goed smaken. We geloofden, hoopten en rekenden op het tegengif van gitzwarte koffie. We togen op pad. De troep bestaande uit BamBam, Batman, Oei-oei, Vliegend Hert en Yeti togen op pad richting zandafgraving. We volgden de rivier de Hase. Prachtige Lupinen zwaaiden ons vanaf de overkant toe.

De timing van de truc is belangrijk: de Koekoek moet het ei droppen als er al minstens één ei in het ‘adoptienest’ ligt, maar de waardvogel nog niet met broeden is begonnen. Legt de koekoek het ei in een leeg nest, dan weet de waardvogel meteen dat het ei niet van haar kan zijn. Na het broedseizoen blijven de waardvogels meestal uitgeput achter. Hun broedseizoen is mislukt.

Een paar verlaten tuinstoelen op de wal keken ons als Stetler en Waldorf nukkig na. Bij de HaseAltarm op de duiker deden wij een mooie natuurregistratie. De roep van de Wielewaal. Hoewel knalgeel van kleur was ie in het lichtgroene bladerdek van de beuken moeilijk te onderscheiden. Een mooi natuurmomentje. In het zandgat aangekomen kwamen we bij een stroompje die was gereserveerd voor kikkers. Ze leken ons een speciale welkom serenade te geven. Dat zo’n wrattig groen glibberig kwaak-augurkje zoveel decibel kon produceren. Langs het stroompje klommen we heuvelopwaarts tot aan de zandvlakte. Een tijdje had de afgraving stil gestaan. Nu de weg naar Haselünne werd verdubbeld was de vraag naar geel zand weer toegenomen. Uiteindelijk zal hier een grote diepte overblijven waar ooit Groß Dörgen was. Maar nu had de natuur nog vrij spel. Zandverstuivingen maakten sculpturen als zijnde door een beeld gehouwd. In het voedselarme en droge biotoop kwamen zeldzame planten voor die hier goed gedijen. Net SusScrofa’s in een droge biotoop, alleen niet zo voedselarm, niet zo droog, niet zo de rest. Verderop hoorden we schelden en vloeken. Het was een grove den.

Omdat Koekoeken solitair zijn, komt het zoeken van het mannetje naar een liefhebbende partner tot uiting in hun roep, een dunner of dikker “koekoek, koekoek” dat we in de lente horen. Na het paren, houden we op hen te horen omdat ze terugkeren naar hun solitaire leven.

Oeverzwaluwen hadden zo hun eigen kijk op volkshuisvesting. Niks stikstof, gewoon keihard tegen een wal vliegen. Ieder zijn tunneltje.

Niet op de wijze van Rutte met zijn lacherige smoel: tunnelbouwers graven naar elkaar toe. Mochten ze elkaar missen, geen probleem: heb je een tunnel extra, hahaha. De tunneltjes van de oeverzwaluwen zijn straks herinnering, ze zullen een onderdeel uitmaken van de snelweg. Nu kon je nog gezellig wegzakken in drijfzand, straks alleen nog maar verzuipen in een diepe plas. Niks heroïsch aan. Via een omtrekkende beweging kwamen we terug op de straat naar Groß Dörgen. Na honderd meter besloten we weer het bronsgroene woud in te duiken. Langs een bepaalde boom werden we altijd een beetje ongemakkelijk. Het was een spar met een dikke laaghangende tak. Hier had ooit een wanhopig meisje een noodlottige beslissing genomen. Hopend op een beter volgend leven. Dan kwam je aan het mijmeren, zelfmoord plegen was wel het laatste wat ik zou doen. Bovendien zou doodgaan me slecht uitkomen, ik moest van de dokter in beweging blijven. Een beter leven nadien? Ook in mijn vorige leven geloofde ik al niet in reïncarnatie. Gelukkig hield ik op met mijmeren. We verlieten snel deze nare plek en trokken richting het executieveldje uit de tijd van Adolf. Onderweg vonden we iets merkwaardigs.

Een staaltje van creatieve Jagdliche Einrichtung. Een Ansitzbock. Betreten was lood-schwer verboten. De 1 meter hoge Bock stond solitair midden in het bos. We werden nieuwsgierig hoever daarboven het zicht was. Een tel later stond de hele vereniging op de Ansitzbock. Het zicht reikte ongeveer een tak verder. Rare jongens, die Duitsers.

De koekoek is een van de laatste zomergasten die pas in april, mei in ons land arriveert en kondigt in feite de lente aan en niet de zwaluw. Volgens de legende joeg een jonge verkwister roekeloos al zijn bezittingen er doorheen en had hij alleen nog een winterjas over. Toen hij op een dag een zwaluw in de lucht zag vliegen, geloofde hij dat de lente was aangebroken en dat zijn jas nu nutteloos was. Dus verkocht hij die ook nog. Maar hij werd voor de gek gehouden. De winter was nog niet voorbij en de kou kwam terug. En toen begreep de jongeman dat de zwaluw die hij had gezien niet genoeg was om de lente te brengen waar hij zo naar verlangde. Een zwaluw brengt de lente niet, het is de Koekoek die de blijde boodschap roept.

Een geplette Gors, een groen rupsje van de Kleine Wintervlinder en een Meikever later zaten we weer op het terrein bij de Ketel een blikje gerstenat te drinken. Van hieruit hadden we goed zicht op de vogelhuisjes tegenover ons. Ooit door Yeti met hamer en duim aan de bomen en gebouwtje gefreubeld. Yeti was op de lagere school een bijzondere jongen. Eens kwam ie thuis en riep: ‘mama, ik wist vandaag als enige het antwoord op een vraag’. Ma trots op haar zoon. ‘Wat voor vraag stelde de Juf dan?’ Trotse Yeti: ‘Wie liet hier een scheet?’ Gekheid natuurlijk, Yeti is goed terechtgekomen, hij is iedereen te slim af. Zo ontdekte hij eerder dan ons dat als je op school een dag spijbelde je voor straf een dag werd geschorst. Had ie twee dagen vrij!

Een paar mezenpaartjes deden hun best om hun kroost zoet te houden door onophoudelijk op en neer te vliegen met vette wormen en insecten. Het was nog een hele toer om die watervlugge beestjes op de gevoelige frame vast te leggen.

Bij verschillende volken werd de Koekoek als een zeer gevaarlijk dier beschouwd. Wie ’s morgens naar buiten ging zonder dat hij had gegeten en de Koekoek hoorde roepen, leefde het hele jaar in onmin met zijn naaste. Gelukkig kan men dit voorkomen door drie keer rond een dennenboom te lopen en een stukje van zijn schors op te eten.

Een avond rondom het kampvuur volgde. Knapperend hout, rode vlammen, verstikkend rook, heerlijk. Diverse locale maar ook wereldse beschouwingen van vroeger, nu en toekomst werden doorgenomen. Het was net of juist de aardige mensen doodgingen. Als we nog even wachten zijn wij de enigen die nog over zijn.

Zondag, 22 mei 2022

Na ons ontbijt te hebben overleefd besloten we de stieren opnieuw op te zoeken. Nu lieten ze zich ineens wel zien. Een prachtig gezicht, die roodbruine kolossen in een paradijselijk landschap. Hoewel ik die beesten het meest bewonder achter cellofaan in de supermarkt. Terwijl we daar stonden te observeren onder het genot van een meegebrachte Maaskantje hoorden we in de verte het geluid van een koekoek. Ja hoor, daar was ie! De Koekoek. Die beesten waren zelfs over grote afstand zeer goed te horen maar zeldzaam te zien. Het leek wel of ze zich na de roep snel terugtrokken achter een deurtje.

Volgens een oude mythe zou de naam van de Koekoek naar de berg ‘Kokkygion’ of ‘Kokkyx’ zijn genoemd. Daar bevond zich een oud heiligdom van Hera Teleia (in de Griekse mythologie godin van vrouwen en huwelijken), waar tijdens een lentestorm het huwelijk voltrokken zou zijn tussen oppergod Zeus, die de gestalte van een Koekoek had aangenomen en de Godin Hera.

Een niets vermoedende Koekoek zat in de verte op een tak van een dode boom Koekoek te wezen. Luid liet ie zijn mening over de tijd horen. Zo’n observatie maakten we niet vaak mee. De dode boom stond zo ver van ons af dat de Koekoek slechts een pixel was tegen het firmament. Batman had zijn grote apparaat al in handen. Even later stond een Lang Uitstekend Lens (L.U.L.) op een driepoot. Nu moest die kapsoneskip wel blijven zitten. Dat deed ie, alsof ie vast gelijmd was. En maar roepkoektoeteren. Batman haalde met zijn enorme lens zijn kiekje binnen, je kon bijna de tanden van de Koekoek zien. Dit weekend werd het weekend van de Koekoek of volgens de Grunnegers, de Koukouk. Het was een waardige afsluiting van een prachtige zomerweekend. Moed broeders, struikel niet. Vliegend Hert

Lang geleden woonde aan de rand van een wetering, niet ver van de natte weiden, een mooie, wijze heks, Silene genaamd. Zij hulde zich altijd in prachtige roze en paarse gewaden. Nooit klopten de zieken uit de wijde omgeving tevergeefs aan haar deur. In die dagen leefde er ook een trotse tovenaar, Cuculus genaamd. Met zijn mooie grote ogen en prachtige hermelijnen mantel verleidde hij menige vrouw. Maar deze trotse tovenaar kon zelf de stralende ogen van de mooie heks Silene niet weerstaan. Hij viel voor haar liefde en verliet zijn vrouw en kind voor haar. De heks en de tovenaar hadden alleen maar oog voor elkaar en alras kwam uit deze liefde een prachtige dochter voort. Het drietal leek volmaakt gelukkig, tot er een nieuwe vrouw in het leven van de tovenaar verscheen en hij Silene inruilde voor een ander. Zijn dochtertje kwijnde weg zonder de liefde van haar vader. In grote wijsheid besloot de mooie heks Silene dat deze tovenaar een ramp was voor zijn nageslacht, hij zou nooit meer een kind mogen teleurstellen door zijn onverantwoordelijke gedrag. Ze veranderde hem in een saaie, bruine vogel, die moeizaam door het luchtruim vloog. En om de schande compleet te maken moest hij de hele dag als een kind zeuren om koekjes “koek koek, koek koek”, zodat in de verre omgeving iedereen hoorde waar die slechte vader zat. Daarom zijn de mensen hem koekoek gaan noemen. Zo zorgde Silene er voor dat iedereen zou weten dat hij een onverantwoordelijke vogel was, die zijn eigen kinderen verliet. Maar om te voorkomen dat de kinderen van de koekoek vaderloos achterblijven, legt de koekoekmoeder sindsdien haar eieren in het nest van een ander vogelpaar dat wel liefdevol voor de opvoeding zal gaan zorgen. Maar de wijze heks stak de hand ook in eigen boezem. Ze was zo beschaamd dat ze met al haar wijsheid niet had voorzien dat ze een mislukte vader had verleid. Silene veranderde zichzelf in een plant, met roze en paarse bloemen, de kleuren van haar favoriete gewaden. Op een mooie zomerdag ontdekte de betoverde koekoek Coculus, dat de heks die hem had betoverd, zichzelf ook had veranderd in mooie paarse bloemen. Hij was zo kwaad over zijn eigen lot als lelijke, domme vogel, dat hij de blaadjes van deze roze bloemen kapot trok. Tot vandaag de dag zien we dat de roze bloemen van de ‘echte’ koekoeksbloem gerafeld zijn. En nog steeds spuwt de koekoek, als hij de kans krijgt zijn boosheid op haar. Daarom zien we in de bladoksels van deze bloem vaak het witte spuugschuim van de koekoek zitten, waardoor de mensen deze bloem de koekoeksbloem zijn gaan noemen.

Er zijn meerdere koekoeksbloemen: de dag-, de avond-, de nacht- en de echte koekoeksbloem. De dagkoekoeksbloem is de bekendste en meest voorkomende en groeit op voedselrijke grond. De echte koekoeksbloem groeit in nat hooiland. Vreemd genoeg behoren de drie overige koekoeksbloemen (die in het Latijn Lýchnis flos-cocúli heet) tot een ander geslacht (de Silenes).. De koekoeksbloem bloeit pas nadat de koekoek terug is. Wellicht is de naam koekoeksbloem afkomstig van koekoeksspog, of -schuim. De larve van de schuimcicade of spuugbeestje, blaast luchtbellen in zijn eigen afscheidingen en woont erin, verborgen voor aanvallers.

De Koekoek en de Wilg

In het volksgeloof zouden heksen zich verbergen in de holle stam. Maar de Koekoek trekt zich daar niets van aan en is eigenlijk de enige die graag in deze boom zit. Als de Koekoek zijn eigen naam geroepen heeft dan spuugt hij, om mens en dier af te schrikken, op de wilgenboom. Als je in mei en juni de wilgenbomen en struiken goed bekijkt, vind je inderdaad hoopjes schuim! Dit schuim, hoe kan het ook anders, wordt in de volksmond koekoeksspuug genoemd. Natuurlijk is dit schuim niet van de Koekoek, maar van een schuimbeestje, de groene schuimcycade die op de wilgen leeft.

Als je in mei en juni de wilgenbomen en struiken goed bekijkt, vind je inderdaad hoopjes schuim . Dit kan nog een andere betekenis hebben. Zie https://ericalekkerwater.nl/2017/08/de-man-van-erica/

De terugkeer van de Koekoek

Zoals jullie misschien weten komt de Koekoek en de Zwaluw omstreeks midden april weer in ons land terug. De ouderen onder ons zullen zeggen, dat hij op 15 april begint te roepen en ophoudt op 1 augustus, de dag van Sint Pieter.

Een oud Noord-Brabants rijmpje luidt:

De Koekoek zegt: “ik laat roepen die wil, maar ik roep niet vóór half april. Komt er dan nog een kwaad karwei, dan roep ik niet vóór in de mei”.

De stoute koekoek

Er was eens, zoals ieder sprookje begint, een Koekoek die stout was geweest. Hij had die zomer weinig voedsel gevonden omdat er zo weinig insecten waren. Na zichzelf moed ingesproken te hebben, ging hij op weg om naar ander eten te zoeken. Op een dag kwam hij sterk vermagerd bij een molen aan en klopte op de deur. De molenaar deed de deur open en vroeg wat hij wilde. De Koekoek, vroeg de molenaar of hij twee mud koren kon lenen, onder de belofte dat hij het koren terug zou geven. Maar ja, je weet hoe dat gaat. Als je eenmaal een volle buik hebt dan vergeet je zulke dingen. Hij verbrak zijn woord en bleef de molenaar de zakken koren schuldig. Als eind juli het koren rijp is en hij de zeisen hoort zoemen, doet hem dat zó zeer, dat hij in augustus stilletjes het land uit trekt.

Bron: Georg Ketting, groenelong.webnode.nl/news/koekoek/, Els Baars, Natuurverhalen.nl