Geschiedenis van Erica

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Het was een rustige winterdag in het najaar van 1944. Mijn opa was op dat moment op erica nabij de molen een turfschip aan het uitladen. Het turfschip lag vast in het bevroren kanaal. Het was zwaar werk waarbij mijn opa met een speciale kruiwagen de turf tegen de wal moest op rijden. Het was eentonig werk, niets leek die dag het ritme te kunnen verstoren. Mijn opa was de laatste lading aan het opstapelen achter een huis toen in de verte een geronk hoorbaar werd. Het was oorlog, voor mijn opa was het de zoveelste vliegtuig die over Erica vloog. Hij besloot gewoon door te gaan met zijn werkzaamheden. In 1944 waren de geallieerden heer en meester in het luchtruim. Hun snelle jagers schoten op alles wat verdacht leek. Bijvoorbeeld een turfschip. Terwijl mijn opa achter het huis aan het werk was dook een Engelse jager uit een wolk naar beneden. Het geronk nam toe, uit de vleugels schoten korte felle vlammen. Luide knallen overstemden het motorgeronk. Uit het ijs in het kanaal spoten geisers van water en ijsstof. Overal op Erica zochten mensen dekking, behalve mijn opa die werkte stug door. Na zijn eerste salvo maakte de jager een bocht boven Erica om zich voor te bereiden op zijn volgende salvo uit de mitrailleurs. Nu werd de molen getroffen, een wiek werd eraf geschoten en het dak beschadigd. Bij de derde duikvlucht werden een paar turfschepen getroffen waaronder die van mijn opa. Zo plotseling als de jachtvliegtuig was gekomen zo snel was het verdwenen. Voorzichtig kwamen de mensen uit hun schuilplaatsen. Aan het kanaal stond mijn opa verbaasd om zich heen te kijken met een lege kruiwagen in zijn handen. Hij keek naar het kanaal en krabde zich even onder de pet. Waar was zijn turfschip gebleven? De molen op Erica bleef tot in de jaren zeventig een bouwval. In Emmen hadden ze ook een molen, deze stond in het centrum. Maar zoals vele oude gebouwen in Emmen werd ook deze molen gesloopt. Ze dachten een nieuwe molen te kunnen realiseren door de molen uit Erica te confisqueren. Met de trambrug op Erica was het ook gelukt. Die staat nu in het veenmuseum in Barger-Compascuüm. Gelukkig werden de bewoners op Erica tijdig bewust van hun erfgoed. De molen werd gerestaureerd en is thans een monument in het dorp. Terug naar het laatste jaar van de oorlog. Wanneer mensen op Erica naar de horizon het zuidwesten keken zagen ze een witte streep die langzaam naar boven kroop en verdween in de wolken. Soms zagen de mensen op Erica elk uur zo’n geheimzinnige streep in de wolken verdwijnen. Het waren V2 raketten die de Duitsers vanuit de omgeving van Uelsen op hun vijand schoten. Dat kon zijn Londen of het front in Frankrijk of België. In het laatste oorlogsjaar was het druk in de lucht. Dagelijks tegen negen uur ‘s morgens werd uit het westen een diepe grondtoon hoorbaar die langzaam luider werd. Pas tegen tien uur zagen mensen de oorzaak van het geluid. Het waren honderden Amerikaanse bommenwerpers. Als wespen vlogen daar jachtvliegtuigen om heen. Wanneer de vliegtuigen eindelijk waren verdwenen naar het oosten was de zon achter een dikke nevel verdwenen. Uren later kwamen de Amerikaanse toestellen terug. ‘s Nachts namen de Engelsen het over. Het kon niet uitblijven dat het een keer misging. Zo hoorde mijn vader ‘s nachts een luide knal en zag in het noordoosten een enorme vuurbal naar beneden stortten. Later bleek dat een Engelse bommenwerper te zijn die was aangeschoten door een Duitse nachtjager. Het vliegtuig was neergestort op een woonhuis. De bemanningsleden werden in Nieuw Dordrecht begraven. Wie goed kijkt ziet tegenover de oorlogsgraven graven met dezelfde naam. Het zijn de bewoners van het woonhuis. Tijdens het werk op het land zag mijn vader een paar Amerikaanse bommenwerpers, zogenaamde ‘Vliegende Forten’, boven Schoonebeek vliegen. Plotseling zag mijn vader vanuit het noorden drie Duitse jagers naar de bommenwerpers toe vliegen. Ze openden de aanval op de bommenwerpers. Een moment later hoorde mijn vader explosies en zag vleugels en staarten door de lucht vliegen. Twee jagers waren door de Vliegende Forten te grazen genomen. Een vliegtuig van de Amerikanen vloog rokend verder. Mijn vader draaide zich om en schoffelde verder. Het veengebied ten zuiden van Erica werden door de geallieerde vliegers vaak als noodlandingsgebied gezien. Blijkbaar werd geredeneerd dat veen een zachte substantie is. In de praktijk bleek de enige kans op overleven een parachute te zijn. Van een neergestorte bommenwerper bleef in het veen door de regel alleen stukjes over. Dat gold doorgaans ook voor de bemanning. Er zijn getuigen die spreken van bemanningsleden die pas op het laatst uit het vliegtuig sprongen. Niemand overleefd zo’n impact in het veen met zo’n snelheid. De bemanningsleden stonden als poppetjes in het veen gepriemd. Tot op de dag van vandaag kunnen op bepaalde plekken in het veen nog onderdeeltjes van vliegtuigen te vinden zijn. Uiteraard worden hier de crashplekken niet bekend gemaakt. Soms ging het met de bommenwerpers anders. Zo verdwenen Amerikaanse bommenwerpers niet naar het oosten maar bleven ze cirkelen boven het oostelijk gelegen dorp Klazienaveen. Om daarna naar het westen te verdwijnen. Een evacué uit het westen van Nederland waarschuwde dat de vliegtuigen terug zouden komen. Hij had dit in het westen vaker gezien. Een week later werd de Puritfabriek in Klazienaveen gebombardeerd met een aantal doden tot gevolg. Dat niet de gehele fabriek niet in de as werd gelegd lag aan het feit, zo werd beweerd, dat aandeelhouders van de Puritfabriek Amerikanen waren. Op een ander minder bekende gebeurtenis maakten zo’n twaalf Amerikaanse bommenwerpers boven Erica zich los van de hoofdmacht. Via een omtrekkende beweging vlogen ze weer richting Engeland. Boven het gebied Tweede Zuiderraai gingen de bommenluiken open en lieten ze hun dodelijke lading vallen op de daar op het land werkende arbeiders. Voor Ericase begrippen waren de gevolgen gruwelijk: een dode tiener, een zestal zwaar gewonden en een aantal dode paarden. Het was een bombardement op Erica die geen geschiedenis heeft omdat niemand het zich herinnerd.

Geschreven door Henk Beukers

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Ruim voor het begin van de Tweede Wereldoorlog konden de mensen op Erica horen hoe de Duitsers hun kanonnen in Meppen aan het inschieten waren. Oma Beukers zei toentertijd tegen haar omgeving dat er weer een oorlog aan zat te komen. Oma Beukers, ze overleed in 1943, had een vooruitziende blik. Al in 1942 wist ze te melden dat de joden werden vergast. Voor de meeste mensen was dit simpelweg te onvoorstelbaar. Soortelijke signalen bleven binnensijpelen op Erica. Oom Jans van mijn moeder kant was van beroep smokkelaar. Hij smokkelde koffie en roomboter naar Duitsland, op de terugweg smokkelde hij in een varkensblaas ‘Schnaps’ (jenever) naar Nederland. Bij zijn terugkomst op Erica sprak hij van kampen met mensen achter prikkeldraad die vochten om een korst brood. Eind jaren dertig bestonden de gevangenen in de kampen vlak over de grens voornamelijk uit Duitsers. Het waren Hitlers politieke tegenstanders die het tij hadden kunnen keren. Op 10 mei 1940 om 04.00 uur viel Duitsland Nederland binnen. Een Saksische broedermoord. Bewonderenswaardig was de moed van het Nederlandse leger die het machtige Duitse leger een tijdje wist op te houden. Het Nederlandse leger was simpelweg niet opgewassen tegen een oorlog. In Nederland bloeide de tijd van het ‘gebroken geweertje’. De verdediging van Nederland bestond deels uit vrijwilligers! Veel van het geschut stamde nog uit 1870. Onze luchtmacht bestond uit een allegaartje van vliegtuigen. Toen de Duitsers in zwaar bewapende ‘Schnellboten’ de Rijn kwamen afvoeren werd de Nederlandse grens verdedigd door roeiers in een houten sloep, voorin een officier met een pistool. De bunkers in Nederland werden eenvoudig weggeblazen door de enorme Duitse kanonnen. De onneembare waterlinie werd letterlijk overvlogen. De politici die verantwoordelijk waren voor het Nederlandse leger wachtten de gevolgen van hun beleid niet af. Ze vluchtten naar Engeland. Daar in Londen schoven de heren aan het buffet terwijl de Nederlanders hier een vorkje bloembol prikten. In de vroege morgen van 10 mei 1940 werden de Ericanen wakker van enorme doffe dreunen in de verte. De Nederlandse soldaten waren begonnen om alle bruggen in Zuidoost Drenthe op te blazen. Naast het geluid van de explosies was een laag brommend geluid hoorbaar, honderden Duitse vliegtuigen kwamen aangevlogen vanuit het oosten. Verwacht geen treurnis. Terwijl de Duitse vliegtuigen in formaties over Erica vlogen dansten de kinderen op straat. Ze waren opgetogen, blij dat de oorlog was begonnen, eindelijk gebeurde er iets. Deze kinderlijke visie werd jaren later door enkele volwassenen overgenomen. Die keken naar het luchtruim en vroegen zich hardop af wanneer er weer een spannende ‘luchtgeveggie’ ging plaatsvinden. Niet beseffend wat een verlies aan mensenlevens hiermee gepaard ging. Luchtgevechten vonden niet plaats boven Erica op de 10e mei 1940. De trage Duitse transportvliegtuigen konden boven Erica ongehinderd doorvliegen. In Friesland echter, nabij de afsluitdijk, werden deze vliegtuigen door onze luchtartillerie bij bosjes uit de lucht geschoten. Erica lag op de O-verdedigingslinie en werd verdedigd door een kazemat in het centrum van Erica. De Kazemat lag aan het kanaal naast de ophaalbrug over het havenkanaal. De drie schietgaten in de kazemat waren gericht op het oosten en zuidoosten, op de Verlengde Hoogeveense Vaart, en het zuiden, de Pannenkoekendijk. Ter hoogte van de kazemat, aan de overkant van de straat, voor de eerste twee woningen van Mensing, lag in de voortuin een loopgraaf met een gecamoufleerde mitrailleursnest. De houten draaibrug bij boerderij Lohues, in de bocht naar Klazienaveen, werd eveneens bewaakt door Nederlandse soldaten, die hadden hun kwartier in het lagerschoolgebouw aldaar. In totaal zo’n veertigtal Nederlandse soldaten droegen zorg voor de defensie van Erica. Het hoofdkwartier was café Fokkema waar ook de transportwagen stond. Toen de oorlogsdreiging toenam deed de 35 meter hoge toren van de Katholieke Kerk op Erica dienst als observatiepost. Aan de oostzijde op de punt van de toren zat een luik in het dak, van hieruit hadden de Nederlandse soldaten vrij zicht tot aan de Duitse grens. De Duitsers kwamen, twaalfduizend man sterk. Met slechts drieduizend Nederlandse soldaten als verdediging van Noord-Nederland was de strijd kansloos. De Nederlandse soldaten op Erica kregen het bevel de drie bruggen op te blazen. De houten draaibrug bij boerderij Lohues, de houten draaibrug over het hoofdkanaal in het centrum en de naastgelegen stalen ophaalbrug over het havenkanaal. Van tevoren was met de betrokken bevolking op Erica het evacuatieplan besproken. Alle woningen in de buurt van de bruggen moesten worden ontruimd. De evacués kregen allemaal een tijdelijk gastadres elders op Erica. Wat menig Ericaan vreesde ging die 10e mei 1940 dan echt gebeuren. Veldwachter Veld bulderde met luide stem door de straten om het pand te verlaten en deur en ramen open te laten. Wat zich toen afspeelde op die vroege morgen was nooit eerder op Erica vertoond. Erica kwam op drift. Honderden Ericanen, bepakt en gezakt, liepen die dag in mei, met fiets of handkar in noordelijk richting naar hun gastadressen. Na een periode van dreigende stilte vlogen de bruggen op Erica met een daverende knal de lucht in. In deze dreigende sfeer kwam het bericht binnen op Erica, de Duitsers waren gesignaleerd op de Dordsedijk in Klazienaveen. Vanuit het oosten trokken de Duitsers Drenthe binnen richting Emmen. Een volgend bericht sprak van felle gevechten in Nieuw Dordrecht tussen de daar gelegerde Nederlandse soldaten en de Duitse invallers. Een jongen van Harms uit Erica, die woonde op de kanaallinie, kon zijn nieuwsgierigheid niet langer bedwingen. Hij sprong op zijn fiets om in Klazienaveen de Duitse invallers te bekijken. Hij werd door de Duitse colonne gezien en gewenkt om dichterbij te komen. Hij kon gelijk zijn fiets inleveren. De jonge Harms moest te voet naar huis. Hij kon zich troosten met de gedachte dat de eerste fiets die door de Duitsers in Nederland werd ingepikt een Ericase fiets was. Ondertussen bleven de Duitse vliegtuigen over Erica vliegen. Omdat de constructie van de ophaalbrug in het schootsveld lag van de mitrailleur konden de vliegtuigen niet worden beschoten. Een korporaal besloot met de mitrailleur op de ophaalbrug te klimmen. Vanuit deze hoge positie loste hij salvo’s met de mitrailleur op de Duitse vliegtuigen. Vanuit de vliegtuigen schoten de Duitsers terug. De kogels kwamen terecht in de woningbouw maar richtten geen schade aan. De oorlog op Erica was in volle gang. Bij de ‘slag om Erica’ sneuvelde een Nederlandse soldaat. Eigenlijk niet echt sneuvelen, de ongelukkige soldaat bezweek een week eerder aan een acute darmziekte. Opeens was de oorlog op Erica afgelopen. De Nederlandse soldaten kregen het bevel de stellingen op Erica te verlaten en zich terug te trekken via Emmen op de Q-linie in Sleen. De Ericanen zagen tot hun ontsteltenis dat de militaire transportwagen uit het dorp vertrok. In de bak zaten de Nederlandse soldaten luidkeels te zingen. Ze wisten echter niet dat de Duitsers Emmen inmiddels hadden ingenomen. Onze zingende krijgslieden werden daar prompt krijgsgevangenen gemaakt. De Duitse inval verliep voorspoedig, ze hadden landkaarten met alle Nederlandse stellingen. Wat niet door politici was verkwanseld, was door spionnen opgetekend, door collaborateurs verraden of een jaar tevoren door Duitse toeristen in kaart gebracht. Alle stellingen? Nee, bij Noord-Sleen stond een nieuwe bunker in het veld die op geen enkel Duits lijstje voorkwam. De bunker lag precies op de aanvalsroute van de Duitsers. Hier kregen ze hun eerste serieuze tegenstand. Volgens overlevering sneuvelden er tientallen Duitse soldaten bij de verovering van deze bunker. Getuigen in Klazienaveen verklaarden van terugkerende Duitse vrachtwagens geladen met gesneuvelde Duitse soldaten. Toen de wagens voor de opgeblazen Dordse brug halt hielden sijpelde bloed uit alle kieren en gaten. Voor de Nederlandse soldaten in de bunker van Noord-Sleen was de strijd na een paar uur voorbij. Het was niet de moed van de vier Nederlandse soldaten die parten speelde maar gebrek aan munitie.

Geschreven door Henk Beukers

De foto stamt uit 1939 en werd gemaakt door meester Engbers toen mijn vader in de zesde klas zat. De reden voor het maken van de foto was gelegen in het feit dat dit elftal iedereen op school met voetbal versloeg, ook al voetbalden ze slechts op klompen. De meester was zodanig trots op de voetbaltalenten dat hij achter de Sint Gerardusschool op Erica een kiek van de jongens maakte.

Linksboven op de foto met op de achtergrond de toiletten staat Henk Veld, van links naar rechts de overige staande vier kinderen, Piet Capelle, Jo Eldering, Johan Peters en Piet Prinsen. De drie kinderen knielend van links naar rechts, Tonnie Prinsen, Rieks Roling en Rieks Jeurissen. De drie kinderen zittend van links naar rechts, Bernhard Lohues, Gerard Beukers en Piet van de Weide. Alleen Jo Eldering heeft later gebruik gemaakt van zijn voetbaltalent. Bij het schrijven van dit verhaal en 75 jaar na het maken van deze foto leven Jo Eldering, Rieks Roling, Piet van de Weide en Gerard Beukers nog. De foto is gemaakt aan de zuidzijde van de Katholieke basisschool Sint Gerardus op Erica. In die tijd waren de schoollokalen gelegen aan de noordzijde van de school. Men had in die tijd vanuit het lokaal zicht op de Kerklaan. Op de zuidzijde waren dus de gangen gelegen. Vandaar de minder grote ramen op de foto. Bij een verbouwing in de jaren vijftig verhuisden de lokalen naar de zuidzijde van het gebouw en de gangen naar de noordzijde. Op de foto zijn tegen de school de toiletten gesitueerd. In die tijd was er nog geen waterleiding zodat de vele ontluchtingspijpjes op het dak geen overbodige luxe was. De afvoerpijpen waren vaak verstopt met natte vloeren als gevolg. Dan kwam Jeurissen langs om het afvoer weer te repareren. De meester kon in die tijd het krijt van zijn handen wassen onder een los kraantje voorzien van kleine watertank. De kinderen moesten zich maar zien te redden als ze dorst kregen. Vaak gingen de kinderen bij Jeurissen, die naast de school woonde, om water vragen als ze dorst hadden. Die kwam met een emmer en soeplepel om de dorst van de kinderen te lessen. Direct achter de school was een plein voorzien van grind, het schoolplein. Deze was omheind met betonnen paaltjes die onderling waren verbonden met hoekstaal die het harmonicagaas op zijn plaats moest houden. De hek liep tussen Knecht en de school achter langs het schoolplein en kwam tussen de oude kleuterschool en Sint Gerardusschool terug op de Kerklaan. Menig kind kan zich het hoekstaal van de hek nog herinneren, het had vooral in de winter een beruchte imago. Menig keer moest een juf of meester met een keteltje warm water een kindertong losweken van het bevroren ijzer. Op de foto is het hekwerk nog intact. In mijn kleutertijd, begin jaren zestig, bestond het schoolplein nog steeds, nog steeds voorzien van grind. De omheining had de tand des tijds niet overleefd. Van de omheining was alleen verfrommeld gaas over met hier en daar een kapotte betonnen paal. Niet veel later werd alles opgeruimd en werd plaats gemaakt voor een schoolgebouw voor de eerste twee klassen van de Sint Gerardusschool. Later werd dit gebouw uitgebreid tot de huidige locatie van de Katholieke basisschool. Op de foto was het nog een lege ruimte, vanuit het schoolplein keek je over het lager gelegen voetbalveld naar een nat veld met russenpollen en had je in de volle breedte zicht op de Duikerstraat. De jongens op de foto stonden op het toenmalige voetbalveld. In die tijd had Erica twee voetbalclubs, ‘Erica’ en de Katholieke ‘Ericase Boys’. De scheidingslijn liep, zoals gebruikelijk in die tijd, over de gezindten. Het voetbalveld bij de Sint Gerhardusschool werd toentertijd gebruikt door de ‘Ericase Boys’. Wanneer er een voetbalwedstrijd was moesten de jongens zich eerst omkleden in het parochiehuis. Van daaruit staken ze de Kerklaan over en liepen ze langs het huis van Meyer (‘Klein Meyertie’) naar het voetbalveld. Het pad is nu de toegang van de huidige kleuterschool. Het voetbalveld werd in de jaren vijftig over de volledige zuidkant van populieren voorzien. Van deze misschien wel honderd bomen hebben een zevental populieren de strijd overleefd en staan daar nog als prachtige natuurmonumenten. Ooit dus een omheining geweest. Aan de westkant van het voetbalveld lag de moestuin van Knecht. Waar gevoetbald wordt wil nog wel eens een bal overvliegen. Vanwege de schade aan de worteltjes werd Knecht dan met een kleinigheid gecompenseerd. Dat gold niet voor de kinderen die doordeweeks op het voetbalveld speelden. De overgeschoten ballen werden door Knecht onverbiddelijk in beslag genomen. Ze verdwenen op de zolder van zijn schuur. Mijn vader kon dan genoegzaam vertellen hoe hij als kind de schuur binnensloop om de bal op zolder weer terug te veroveren. Even later speelden de kinderen weer voetbal. Rechts op de foto is op de achtergrond een vierkant gebouw te zien met een plat dak. Dat was de bewaarschool, later kleuterschool. Meerdere generaties kinderen liepen door elkaar in deze bewaarschool. De juffen waren dames die zichzelf hadden opgeleid. Houden van kinderen en ze bezighouden waren hun primaire taken. Ze werden later tegen hun wil afgelost door mensen met een diploma. Een keer per jaar kwam de hoofdmeester en riep namen af. Die konden over naar de eerste klas. Na de bouw van de huidige kleuterschool kreeg de oude kleuterschool nog functies als gymzaal, oefenzaal voor de drumband en bood het onderdak aan de Welpen. Met de sloop van de Sint Gerardusschool verdween ook de oude kleuterschool. Jammer genoeg heb ik van de sloop niets van meegekregen. In die tijd lag ik een aantal weken in het ziekenhuis. Uitgerekend in die weken werd alles gesloopt. Waar zijn de maquettes gebleven? Waar de wandplaten? Waar zijn de prachtige vondsten uit de vitrines van meester Lange gebleven? Toen ik terug kwam uit het ziekenhuis was mijn vertrouwde lagere school verdwenen. Waar de school ooit stond was een lege plek bedekt met opkomend gras. Verder op de achtergrond van de foto is een gedeelte van een schuin aflopend dak te zien. Dat is het dak van het Emaculata gebouwtje. Vroeger werd hier menig toneelvoorstelling gegeven. Naast het gebouwtje stond ooit een hok die dienst deed als toilet maar die was na een grote verbouwing niet meer nodig en is dus allang verdween. Als kind konden we door de kelderraam van het Emaculatagebouw naar binnen kruipen en kwamen we onder het toneel terecht. Via een trapje kon je zo in het, toen lege, gebouw komen. Reuze spannend was dat. Op het toneel heb ik vroeger als verkenner nog opkomsten gehad. Meerdere verenigingen maakten later gebruik van het multifunctioneel gebouwtje. In de gevel van het Emaculata-gebouw stond in een nis een heiligenbeeld. In de winter was de voornaamste taak van het beeld het vangen van sneeuwballen. Ook het Emaculate-gebouw ontkwam niet aan de sloophamer. Thans staan er particuliere huizen met bijbehorende tuinen. Nog verder op de achtergrond van de foto staan de bomen die aan weerszijden van de Kerklaan stonden. Op de foto waren de bomen zodanig groot dat ze elkaar niet konden raken. Helaas herhaalt zich de geschiedenis. De gesneuvelde bomen aan de Kerklaan werden niet vervangen door nieuwe eikenbomen maar de vrijgekomen plekken werden vervangen door parkeerplaatsen. Wederom raken de bomen elkaar niet, de resterende bomen aan de Kerklaan staan te ver uit elkaar. Voor de bewoners aan de Kerklaan komt hopelijk nog eens het besef. Het is niet de individuele schaduwrijke boom maar de collectieve aanwezigheid van alle eikenbomen die het lommerrijke karakter van de Kerklaan bepalen, daarmee ook de waarde van hun huizen.

Geschreven door Henk Beukers

Mijn honderdste bericht op deze site. De zomer is al lang voorbij en de herfst laat langzaam zijn tooi vallen. Schitterende kleuren geel, groen en bruin worden afgewisseld door het grauwe van kale kruinen. In de verte wordt alleen gekraai gehoord, voor de rest is het stil, doodstil. De donkere dagen voor Kerst zijn aangebroken. Vanaf 1 november ga ik in de tegenaanval wat donker betreft. Naast mijn voordeur staan een paar pompoenen van keramiek die in het donker, d.m.v. een lampje en een timer, stemmig licht afgeven. Op 11 november, met Sint Maarten, het 1e sfeerfeest van het jaar, doe ik bij de pompoenen nog een paar elektrische kaarsen. Echte kaarsen gaan zo uit, bovendien laat ik zien dat ik met de tijd mee ga. Je ziet niet het verschil met de echte kaarsen en zijn ze veel goedkoper. Met Sint Maarten kopen we altijd een paar zakken snoep voor de kinderen die met een elektrische lampion aan de deur komen. We wonen echter op Erica aan de hoofdstraat. Daar staan de voordeuren ver van elkaar. Dat vinden kinderen op 11 november niet leuk. Want op deze avond valt bij elke deur iets te halen. Die willen die avond liefst alle deuren op een bult. Kortom, op 11 november krijgen we maar zo´n zestal kinderen aan de deur waarvan een paar zelfs niet de moeite doen om een liedje te zingen. Die raffelen wat onverstaanbaars en draaien je de open rugzak toe. Van hun hebberige ouders hebben ze geleerd dat ze de ´targets´ moeten halen. Een rukje aan de rugzak en tegelijk alsjeblieft zeggen is de enige remedie. Het schattig kind dat wel verlegen een liedje zingt krijgt van mij handenvol snoep. Mijn kinderen houden me wel eens tegen. Met de mond vol met snoep zeggen ze dat ik ook aan het laatste kind aan de deur moet denken. Ondanks de sfeerverlichting op de oprit bleef de teller dus maar op zes kinderen staan. December begon altijd met de 1e adventszondag. In de adventskrans op tafel ging dan een kaars branden. Iets wat we trouwens nog steeds doen. Een lichtje in de duisternis die gedurende december met in totaal vier kaarsen toenam. Toenemende licht die het lichtfeest Kerstmis aankondigde. Maar eerst kregen we nog Sinterklaas. Daar deden we juist het licht uit, om de pakjesavond spannend te maken. Tegenwoordig gaat het anders. Buiten slaat de regen tegen de ramen, binnen zitten kinderen tv te kijken of houden zich bezig met andere elektronische speeltjes. De allerjongsten die nog niet zijn besmet met de Ipod verheugen zich op pakjesavond van Sinterklaas. Totdat die ook door de vertederende ouders worden bedolven met extravagante cadeaus. De jonge rekruten kunnen zich aansluiten in de rij van verdoofde kinderen. Kinderen staken tegenwoordig hun wild geraas niet meer, ze kijken hoogstens geïrriteerd op van hun Ipod. Maar hoe de wereld ook veranderd, de donkere dagen blijven. Sommige mensen grijpen dit moment aan en worden van harte depressief. Ze kiezen voor de ontkenning en zitten weer dagenlang met hun mombakkes onder een felle lamp. Volle portemonnees nemen een vliegtuig en strijken elders neer waar het warmer is. Op enkele trieste uitzonderingen na die uit wanhoop aan het langste eind van het touw trekken of nog net de trein halen. De meeste mensen zijn echter berustend. Je kunt je pas op de lente verheugen als er een winter vooraf is gegaan. Die winter begint altijd met de donkeren dagen. Lichtjes worden aangestoken zoals olielampjes op tafel. Ik ben er gek op. Vroeger had je oliebrandertjes van keramiek gevormd op organische basis. Een soort van Barbapappa huisjes. Soms een platte huis, als een dikke pad op pootjes, met schoorstenen op de rug die je kon aansteken. Soms hadden de oliebranders een hoge voet met daarbovenop een bol buikje met vier of vijf, soms meer, omhoog stekende tuitjes, de brandertjes. Sommigen waren zo groot dat je er zo een hele fles kandelaar olie in kon kwakken. Die gingen lekker lang mee, als de lonten begonnen te gloeien was het te laat. Daar had allang weer olie in gemoeten. De tegenwoordige olielampjes zijn functioneel, recht toe recht aan, vaak van glas. Soms zelfs doorzichtig zodat je door de transparante olie het blote lontje kan zien hangen. Niks aan. Je reinste harde olieporno. Oliebrandertjes geven echter wel een mooi zachte licht, daar kunnen waxinelampjes niet tegen op. Makkelijke lampjes hoor die waxine, ze zijn snel in een rij op te zetten, gaan vanzelf uit in een aluminium bakje. Maar nee, ze geven een net iets te harde licht. Makkelijk en te weinig stijl, het is de MacDonalds onder de sfeerverlichting. Voor en in de oorlog gingen de mensen in de winter helemaal door een donkere tunnel. Elektriciteit was er nog niet of was door de Duitsers afgesloten. Werkweken van zes dagen en werkdagen van 12 uur waren heel gewoon. Licht zag je op je werk, die had je thuis niet nodig. Bovendien hadden de mensen geen geld voor keramieken oliebranders. Op tafel stond een glas half gevuld met water en daarbovenop een laag koolzaadolie. In de olie dobberde een kurk met een laagje zilverpapier. Door de kurk en zilverpapier was  een draadje gestoken. Dat draadje werd vervolgens als lont aangestoken. Een piepklein lichtje was het resultaat. De hele familie zat ´s avonds om het olielampje. Ma zag kans om nog sokken te breien, de overige familieleden legden een kaartje. Af en toe werden de kaarten neergelegd, dan moest er even iemand naar de klerenkast. Die nam dan het olielampje mee. Het olielampje diende tevens als aansteker. In dat geval werd een stukje pijpenstro aan het vlammetje gehouden en werd vervolgens de pijp of sigaar aangestoken. Soms werd een maatje gelapt en werd het iets later. Maar altijd was het vroeg op bed. De volgende dag om vijf uur was het voor de meesten weer opstaan. Mensen van toen, mijn oma in het bijzonder, gruwden van deze donkere tijd. Dan was Kerstmis een baken in de midwinter. Een door de Kerk overgenomen baken want duizenden jaren geleden hunkerden de mensen ook naar licht. Toen waren er ook genoeg oma´s die in het voorjaar het bos inkeken, of al iets groen werd. In mijn tijd werd de kerstboom versierd met gekleurde lampjes. Een bonte kakofonie aan aan lampjes die we als kinderen prachtig vonden. Een enkeling die elektriek te nieuwerwets vond had nog echte kaarsjes in de boom. Vaak moest die tegendraadse eigenwijze dan wel een beroep doen op de moderne brandweer omdat de kerstboom en huis ook mee brandde, wat we als kinderen ook prachtig vonden. Het gaf meer licht dan tien Gradje Hindriksen en je bleef er tenminste warm bij.

Geschreven door Henk Beukers