Posts by: H. Beukers

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

1945, Erica ging gebukt onder de Duitse bezetting. Er gloorde hoop, Radio Oranje bracht ieder luisteraar de laatste gang van zaken op de hoogte. Erica had zich in de oorlogsjaren aangepast en verzet. Zo kende Erica een Engelandroute waarbij neergestorte piloten van de geallieerden een veilige route naar Engeland werd aangeboden. De kippenhok van de pastoor achter de Katholieke Kerk in het bos was zo’n schuilplaats. Later werd de kippenhok gesloopt en bouwde van Os (later bouwbedrijf van Os) zijn eerste opdracht, een clubgebouw (Blokhut) voor de verkenners later Scouting genaamd. Vanuit de toenmalige kippenhok brachten leden van het verzet, onder leiding van meester Engbers, de piloten naar een onderkomen aan het Dommerskanaal. Van hieruit liep de route verder en namen de gebroeders Griendtsveen het over. Helaas werden zij verraden, de gebroeders verdwenen in de strafkampen. Ze overleefden de hel. In het laatste oorlogsjaar was Erica vergeven van de onderduikers. Bij de overburen van mijn moeder, de familie Heijnen, bleek al jaren een Franse onderduiker te zitten. Deze was gevlucht uit een van de Eemslandkampen vlak over de Duitse grens. Het waren concentratiekampen waar gedurende de oorlog meer dan dertigduizend mensen werden vermoord. Dat is veel meer dan in het beruchte Dachau. Niemand wist van het bestaan van de Franse onderduiker, behalve de zus van mijn moeder, Dora. Die had hem een keer buiten betrapt. Als meisje was ze zich bewust van de gevolgen als de Duitsers hier achter kwamen. Zus Dora, mijn tante, zweeg als het graf. Zelfs opa, opoe, mijn ooms en mijn moeder wisten van niets. Tante Dora’s zorgvuldig zwijgen redde hiermee het leven van de Fransman plus de levens van de familie Heijnen. Het einde van de oorlog naderde gezwind, sommigen waaronder vrouw Reuvers waren een beetje te enthousiast, bij het riskante af. Overtuigd van de bevrijding liet ze aan de Kerkweg enthousiast de Nederlandse vlag uit haar slaapkamerraam wapperen. De verboden radio was tot een straat verderop nog hoorbaar. Maar Erica was helemaal niet bevrijd, nog niet. In de scholen zaten gewonde en oude Duitse soldaten te revalideren. Om hun tijd te doden patrouilleerden ze door de straten van Erica, ze waren verzot op een Tasse koffie. De uitingen van vreugde in huize Reuvers werden een paar van deze Duitse soldaten te gortig. Deze soldaten waren duidelijk oorlogsmoe en wilden naar huis, de oorlog liep immers ten einde. Maar hier moesten ze toch echt iets aan doen, ze hadden geen keus. Ze namen hun geweren van de schouders, ontgrendelden deze, en schoten pardoes door het open slaapkamerraam. Een ijzige kreet volgde, even later liep vrouw Reuvers achter het huis gillend het veld in. Zij was niet alleen. Een paar meter voor haar uit rende de onderduiker die zich al jaren in haar huis had verborgen. Beide zochten dekking tussen de pollen pijpenstro. De Duitse soldaten hadden echter geen belangstelling, ze schouderden hun geweren en liepen door. Zoals gezegd radio’s waren verboden en moesten bij de Duitsers worden ingeleverd, avondklokken werden ingesteld, ramen moesten worden geblindeerd. In het laatste oorlogsjaar klommen monteurs in de palen en sloten op Erica ieder huis van de stroom af. Voortaan zat ieder gezin bij een klein olielampje als het donker werd. Uit deze ellende kon dan spontaan iets tragikomisch ontstaan. Groene Harm had namelijk een windmolentje gemonteerd op het dak van zijn huis. Het molentje was verbonden met een fietsdynamo. Het bijzondere van Harms windmolentje lag in het feit dat die constant stroom gaf, wind of geen wind. Dat was zoiets bijzonders dat op Erica zijn bijnaam Groene Harm werd veranderd in Harm Wind. Zijn handel in windmolentjes floreerde. Harm had namelijk lef, veel lef. Nog geen uur nadat de monteur zijn huis van de stroom had afgekoppeld klom Harm in de paal. Handige Harm zat een half uur later weer aan de stroom en zijn lampje brandde constant, wind of geen wind. Vervelend was dat bij Harm in de meterkast de stroommeter opliep. Harm dacht toen erg leep te zijn. Met een dun ijzerdraadje zette hij via een piepklein geboord gaatje de stroommeter stil. Een van de eigenschappen van oorlog is dat het ooit eindigt. Van alle beroepen die dan weer worden opgestart is die ook van stroomcontroleur. Harm Wind werd betrapt en kreeg na de oorlog een gepeperde rekening. Op 10 april 1945 was mijn vader bij zijn werkgever Bats Reuvers (thans locatie bloemenhuis Lubbe) op het land aan het werk. Toen hij tegen 15.30 uur opkeek richting Nieuw Amsterdam zag hij in de verte op de Dikke Wijk tanks rijden. 16 Shermantanks en 80 manschappen van de Poolse generaal Maczek kwamen vanuit Coevorden en gingen het gevecht aan met de Duitsers. Even later bulderden de kanonnen. In Noordbarge bij het Oranjekanaal ter hoogte van de melkfabriek, verscholen in schuttersputten langs zo’n 17 boerderijen, boden de Duitsers weerstand. Leunend op de schoffel stond mijn vader het strijdgewoel in de verte te bekijken. De ene boerderij na de andere ging in vlammen op. Na een paar uur, en levens van twee Poolse- en achttien Duitse  soldaten, hield de strijd op. De Duitsers gaven zich over of trokken zich terug richting Nieuw Weerdinge. De bevolking kwam te voorschijn en wilden zich honend uitlaten over de krijgsgevangen Duitsers. Dit werd door de Poolse soldaten verboden. De Duitse soldaten streden ook maar voor hun Heimat, aldus de Polen. Een paar kilometer verderop ging een tiener verder met schoffelen, het was 17.30 uur, de werkdag was nog niet voorbij. (Een dag later ging Pa met een paar vrienden de boerderijen op het strijdtoneel bekijken. De zwartgeblakerde kadavers van koeien in de stallen hangend in kettingen maakten diepe indruk op de tieners.) Het bleef op Erica opmerkelijk rustig de 10e dag in April 1945. Iedereen bleef in het ongewisse en om zich heen kijken. Vooral niet dezelfde fout maken als vrouw Reuvers. Pas om negen uur ‘s avonds ging de pastoor van Erica op de fiets naar Emmen om zich te laten vergewissen van de laatste ontwikkelingen op bevrijdingsgebied. Om 22.00 uur was hij terug op Erica. Even later luidde een iel belletje, de grote klok was door de Duitsers ingepikt, over Erica. Erica was bevrijd. De dag erop was het een heksenketel op Erica. Iedereen had die dag vrij en overal waren dansavonden. Het tegeltjeshuis bij de brug werd ingericht als hoofdkwartier van de binnenlandse strijdkrachten. Mannen in burger met een band om de arm en in hun handen een pistool of mitrailleur waren nu soldaten. Auto’s reden rond met gewapende mannen zittend op de voorspatborden. De jacht op NSB’ers was begonnen. Wie waren die NSB’ers? Daarvoor moeten we terug naar de tijd van voor de oorlog. Nederland lag in die tijd letterlijk maar ook figuurlijk achter de dijken. Alles was op zijn Nederlands tot in de puntjes geregeld. Naast het gehate fietsplaatje bij burgers hadden boeren een nog meer gehate productiebeperking. Teveel geproduceerde aardappels werden kapot geprikt. Teveel geproduceerd graan werd rood gekleurd. Zowel aardappelen als graan werd op die manier gereduceerd tot veevoer. De Duitsers kwamen en schaften alles af. De verleiding tot collaboratie met de Duitsers was groot. De meesten lieten zich echter niet registreren bij de NSB maar gaven mondeling aan sympathisant te zijn. Om het nog ingewikkelder te maken; degene die zich wel bij de NSB lieten registreren waren niet op voorhand ‘slecht’. Boer Lubby aan de Pannenkoekendijk was zo’n voorbeeld. Naast varkensboer werkte Lubby op het gemeentehuis in Emmen. Menig Ericaan had in de oorlogsjaren de nodige vergunningen, vrijstellingen of anders soortelijk papierwerk aan hem te danken. Zelfs top-NSBer Kuper (geen familie van) had nooit iemand verraden of aangegeven, hij had zelfs onderduikers aan het werk! In de chaotische dagen na de bevrijding was echter geen plaats voor subtiliteit. Hardhandig werden alle geregistreerde NSBers van bed gelicht. In de Kommerhoek werd zelfs eerst een handgranaat in de bedstee gegooid, de NSBers zouden bewapend zijn. Tot geluk van het stel ontplofte de granaat niet. Een oud NSB-echtpaar liep strompelend over de Havenstraat. Rondom het stel een zestal zwaar bewapende mannen die hun geweren dreigend op de oudjes richtten. De NSBers werden opgesloten in café Hof, in de openbare school aan de Havenstraat en in het parochiehuis aan de Kerklaan. Mijn moeder, ook lid van de Binnenlandse Strijdkrachten, moest in het parochiehuis een zieke NSBer bewaken. Tot ergernis van mijn moeder keek de man haar de gehele nacht met één oog aan. Bleek later de man een glazen oog te hebben en overleden te zijn. In de bestuurskamer werden jonge vrouwen gevangen gehouden. Niemand mocht met hun in aanraking komen. Het eten en drinken werd op de trap gezet en later door een der gevangenen opgehaald. Later bleken het sletjes van de Duitsers te zijn die daarbij een geslachtsziekte hadden opgelopen. Zowel de gevangenen NSBers als de Binnenlandse Strijdkrachten moesten van levensmiddelen worden voorzien. In een bijgebouw aan de Pannenkoekendijk dichtbij de brug was de centrale keuken ingericht (zie pijl). De boerderijen of huizen van NSBers werden volkomen leeg geplunderd. Kookgerei maar ook voedsel werd naar de centrale keuken gebracht. Daar zwaaide bakker Gerard Kolker de scepter. Zijn bakkerij werd tijdelijk bemand door zijn broer Johan. Mijn moeder kon zich nog herinneren dat het eten ‘verrekte lekker’ was. Op Erica keerde de rust terug. De oorlog was voorbij. Niet voor de geregistreerde NSB’ers. Deze mensen moesten nu rekenschap afleggen. Ze werden gevangen genomen en gedeporteerd naar Westerbork. Van de duizenden NSBers overleefden honderden het verblijf in het voormalig deportatiekamp niet, waaronder boer Lubby. Het was het lot van de verliezer. 

Geschreven door Henk Beukers

Meer informatie over Jean Godin en familie Heijnen.

Foto’s van de familie Heijnen en Jean Godin uit de oorlogstijd ingezonden door Robert Einhaus. (Klik op foto voor vergroting)

Vlnr 1 Geert Heijnen (de organist) 1906-1990 2 Jans Heijnen (1911-1989) 3 zus Heijnen (jongste dochter) (1924-2011) 4 Franse onderduiker Jean Godin 5 Henk Heijnen (1923-2017) 6 Gerard Wesseling {grootgebracht bij opa en oma Heijnen} 1893-1953 Hij was de zoon van de zus van Johannes Kasper Heijnen en een onbekende Poolse soldaat.

vlnr 1 Jans Heijnen 2 Jan Einhaus 3 Onbekende soldaat 4 Henk Heijnen 5 Onbekende soldaat
6 Pastoor Ninteman 7 Gerard Wesseling

vlnr 1 JK Heijnen 2 H.Roelink 3 Jan Einhaus 4 Gerard Wesseling 5 Geert Heijnen 6 Jans Heijnen
7 Henk Heijnen 8 Mieke Heijnen 9 Zus Heijnen 10 Annie Heijnen 11,12,13 Onbekende soldaten
14 Pastoor Ninteman

vlnr 1 Jean Godin 2 JK Heijnen 3 EH Roelink

Familie Jean Godin

Familie Jean Godin (achterkant)

Briefkaart van Jean Godin

Briefkaart van Jean Godin (achterkant)

Briefkaart van Jean Godin

Briefkaart van Jean Godin (achterkant)

Verzoek van melk inleveren op zijn nazi-Duits.

Vrijstellingsbewijs van de fiets.

Vijfde jaar alweer

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Het begon op een septemberdag in 1944. Erica ging gebukt onder het vierde oorlogsjaar. Dagelijks voerden lange rijen volgeladen schepen door het kanaal richting Duitsland. Net als de overige door Duitsland veroverde landen werd Nederland leeg geplunderd. Mijn vader zat aan het kanaal te vissen toen weer een lange rij schepen voorbij voerde. Plotseling een daverende klap met een enorme waterfontein. De Duitse soldaten op de schepen besloten ook te gaan vissen. Maar dan op zijn Duits, met handgranaten. Dikke vissen kwamen door de drukgolf, veroorzaakt door de explosie van de handgranaat, boven drijven. Gretig werden de dikste vissen door de soldaten binnen gehaald, de rest lieten ze drijven. Dat vond mijn vader niet erg. Met iets minder dikke vissen was hij ook zeer tevreden. Toen mijn vader met zijn rijke oogst bij huis aankwam zag hij een opstootje schuin voor zijn huis op de Kerkweg. Zijn tante Sien was in een druk gebarende discussie met NSBer Kupers (geen familie van). Tante Sien woonde tegenover Kupers in een grote boerderij. Tante Sien was weduwe, haar man was zo’n dertig jaar eerder met nog een paar Ericanen gestorven aan de Spaanse griep. Kupers stond met een paar mede-NSBers met een verfpot in de hand naar overbuurvrouw tante Sien te luisteren. ‘Dat had ik nie van joe dacht Kupers’, hoorde mijn vader tante Sien zeggen. Kupers stond met een rood hoofd er verlegen bij te lachen. Ze hadden net met witgekalkte letters op de Kerkstraat geschreven: ‘V van Victory want Duitschland wint voor Europa op alle fronten’. Tante Sien liet haar schort los, deze had ze gevuld met zand. Het gestorte zand bedekte de tekst op de klinkers. Meerdere Ericanen bemoeiden zich met het opstootje. De groep NSBers onder leiding van Kupers maakten zich uit de voeten. Het duurde niet lang of het volgende opstootje diende zich aan. Pal voor de Katholieke kerk hadden Kupers groep wederom hun oorlogstaal op de klinkers gekalkt. Nu kwamen verschillende Ericanen aangerend met haastig gevulde zakken zand om de tekst direct weer te bedekken. De NSBers trokken over de Kerkweg richting de Verlengde Hoogeveense Vaart. Met veel kabaal en geschreeuw van de NSBers werd opnieuw hun spreuk op de Kerkweg gekalkt. De tegenstanders die daarop de tekst met zand bedekten was inmiddels tot een twintigtal gegroeid. Bij het kanaal sloeg Kupers met zijn groep rechtsaf richting het centrum van Erica. Aan het kanaal werd wederom met de witte kwast hitsige oorlogstaal op de straat geschreven. Hun geschreeuw en gebral was hierbij echter aanmerkelijk verstomd. Bezorgd keken enkele NSBers om zich heen. Ander geschreeuw overstemde de hunne. De groep boze Ericanen was inmiddels aangezweld tot zo’n zestig man en groeide nog steeds. Ze waren niet bang. Even leek het erop dat Kupers en consorten het slachtoffer gingen worden van een volksgericht. Ze werden bij het huis van de gebroeders R. in het nauw gedreven. Snel vluchtte de groep het huis van R. binnen. De gebroeders R. waren eveneens NSBers, maar dan van het ergste soort. Deze gaven lezingen om mensen binnenboord te trekken in hun donkere organisatie. Het lukte. Menig boer en menig burger liet zich ompraten en sloot zich aan bij de NSB. Een aantal waren echter voorzichtig, ze lieten zich niet inschrijven maar bleven liever sympathisant. Voor de overigen die zich wel officieel lieten inschrijven bij de NSB had deze misstap, na de oorlog, catastrofale gevolgen. Voor het huis van de gebroeders R. hadden zich inmiddels zo’n honderd boze Ericase mannen verzameld. Erica kwam in opstand. Geschreeuw, geduw, opgeheven vuisten en scheldpartijen, de jarenlange onderdrukking ontlaadde zich. Plotseling suisde een baksteen door de lucht en sloeg luid rinkelend door de voorruit van het huis van R. Degene die de steen wierp, zo bleek later, was mijn oom Willem. Een luide hoezee welde uit de groep boze Ericanen. Inmiddels was een telefoontje gepleegd naar het centrale gezag in Emmen. Mannen in zwarte kledij, bewapend met karabijnen en wapenstokken, reden op motoren met zijspan richting Erica. Toen de motoren voor het huis van R. stopten kwam een bange groep NSBers voorzichtig tevoorschijn. Van de groep boze Ericanen was niemand meer te zien. Ze bleken tijdig te zijn gewaarschuwd en hadden zich uit de voeten gemaakt. De spertijd werd ingekort naar 20.00 uur, nog dagenlang werd met motoren gepatrouilleerd door de straten van Erica. Hierbij werden de mannen van ‘Jan Hagel’ voortdurend uitgedaagd door opstootjes en zijn er daadwerkelijk schoten gevallen. Tot de rust uiteindelijk weer terugkeerde op het dorp. Maar Erica vergeet niet snel iets. Op het eind van de oorlog maakten de Duitsers er een gewoonte van om paarden van de boeren te vorderen. Die hadden geen keus. Op gezette tijden werd door de Duitsers voor de Katholieke kerk een tent opgezet, voor hun onmisbare administratie. De boeren kregen een oproep om met hun paarden voor de kerk te verschijnen. Weldra vulde het terrein zich met honderden Ericanen die schouder aan schouder de Duitsers zwijgend smerig aankeken. Zwijgend verzet. Terwijl de ene paard na het andere werd gevorderd voor het front ontstond langzamerhand een dreigende sfeer voor het kerkgebouw. De Duitsers trokken zich hiervan echter niets aan. De boeren mochten blij zijn, voor hun paarden kregen ze tenminste een frontpaard terug. Het bleken totaal afgeragde paarden. maar sommige boeren kregen niets terug, dus wees blij. Een kwartier voor eind van de vordering werd het plotseling onrustig. Mannen maakten zich snel uit de voeten, ze wisten wat er ging komen. De Duitsers stonden al rond te kijken om ‘vrijwilligers’ te zoeken die de gevorderde paarden naar Hoogeveen moesten brengen. Een reis van twee uur heen en twee uur terug. Op het eind van de paardenvordering was geen ‘vrijwilliger’ meer op het terrein te zien, hoogstens vrouwen, kinderen en bejaarden. Een razzia in het dorp volgde. Mijn vader, inmiddels achttien jaar, vluchtte naar zijn huis en later het veld in richting het huis van oude Poelman. Decennia later ons huis! De Duitsers gingen aan de Kerkweg alle huizen, ook mijn vaders huis, met veel kabaal bij langs. Mannen die te lang hadden getreuzeld of hun klompen niet snel genoeg konden vinden gingen als ‘vrijwilliger’ mee met de Duitsers. Die werden pas ‘s avonds weer terug gezien. Langzaam verdween het kabaal en werd het stil. Van achter mijn vaders huis ging de deur van het ‘huusie’ langzaam piepend open. Het was mijn oom Jurry, hij trok zijn broek op, klopte zijn pijp uit, hij had van al die drukte niets gemerkt.

Geschreven door Henk Beukers

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Het was een rustige winterdag in het najaar van 1944. Mijn opa was op dat moment op erica nabij de molen een turfschip aan het uitladen. Het turfschip lag vast in het bevroren kanaal. Het was zwaar werk waarbij mijn opa met een speciale kruiwagen de turf tegen de wal moest op rijden. Het was eentonig werk, niets leek die dag het ritme te kunnen verstoren. Mijn opa was de laatste lading aan het opstapelen achter een huis toen in de verte een geronk hoorbaar werd. Het was oorlog, voor mijn opa was het de zoveelste vliegtuig die over Erica vloog. Hij besloot gewoon door te gaan met zijn werkzaamheden. In 1944 waren de geallieerden heer en meester in het luchtruim. Hun snelle jagers schoten op alles wat verdacht leek. Bijvoorbeeld een turfschip. Terwijl mijn opa achter het huis aan het werk was dook een Engelse jager uit een wolk naar beneden. Het geronk nam toe, uit de vleugels schoten korte felle vlammen. Luide knallen overstemden het motorgeronk. Uit het ijs in het kanaal spoten geisers van water en ijsstof. Overal op Erica zochten mensen dekking, behalve mijn opa die werkte stug door. Na zijn eerste salvo maakte de jager een bocht boven Erica om zich voor te bereiden op zijn volgende salvo uit de mitrailleurs. Nu werd de molen getroffen, een wiek werd eraf geschoten en het dak beschadigd. Bij de derde duikvlucht werden een paar turfschepen getroffen waaronder die van mijn opa. Zo plotseling als de jachtvliegtuig was gekomen zo snel was het verdwenen. Voorzichtig kwamen de mensen uit hun schuilplaatsen. Aan het kanaal stond mijn opa verbaasd om zich heen te kijken met een lege kruiwagen in zijn handen. Hij keek naar het kanaal en krabde zich even onder de pet. Waar was zijn turfschip gebleven? De molen op Erica bleef tot in de jaren zeventig een bouwval. In Emmen hadden ze ook een molen, deze stond in het centrum. Maar zoals vele oude gebouwen in Emmen werd ook deze molen gesloopt. Ze dachten een nieuwe molen te kunnen realiseren door de molen uit Erica te confisqueren. Met de trambrug op Erica was het ook gelukt. Die staat nu in het veenmuseum in Barger-Compascuüm. Gelukkig werden de bewoners op Erica tijdig bewust van hun erfgoed. De molen werd gerestaureerd en is thans een monument in het dorp. Terug naar het laatste jaar van de oorlog. Wanneer mensen op Erica naar de horizon het zuidwesten keken zagen ze een witte streep die langzaam naar boven kroop en verdween in de wolken. Soms zagen de mensen op Erica elk uur zo’n geheimzinnige streep in de wolken verdwijnen. Het waren V2 raketten die de Duitsers vanuit de omgeving van Uelsen op hun vijand schoten. Dat kon zijn Londen of het front in Frankrijk of België. In het laatste oorlogsjaar was het druk in de lucht. Dagelijks tegen negen uur ‘s morgens werd uit het westen een diepe grondtoon hoorbaar die langzaam luider werd. Pas tegen tien uur zagen mensen de oorzaak van het geluid. Het waren honderden Amerikaanse bommenwerpers. Als wespen vlogen daar jachtvliegtuigen om heen. Wanneer de vliegtuigen eindelijk waren verdwenen naar het oosten was de zon achter een dikke nevel verdwenen. Uren later kwamen de Amerikaanse toestellen terug. ‘s Nachts namen de Engelsen het over. Het kon niet uitblijven dat het een keer misging. Zo hoorde mijn vader ‘s nachts een luide knal en zag in het noordoosten een enorme vuurbal naar beneden stortten. Later bleek dat een Engelse bommenwerper te zijn die was aangeschoten door een Duitse nachtjager. Het vliegtuig was neergestort op een woonhuis. De bemanningsleden werden in Nieuw Dordrecht begraven. Wie goed kijkt ziet tegenover de oorlogsgraven graven met dezelfde naam. Het zijn de bewoners van het woonhuis. Tijdens het werk op het land zag mijn vader een paar Amerikaanse bommenwerpers, zogenaamde ‘Vliegende Forten’, boven Schoonebeek vliegen. Plotseling zag mijn vader vanuit het noorden drie Duitse jagers naar de bommenwerpers toe vliegen. Ze openden de aanval op de bommenwerpers. Een moment later hoorde mijn vader explosies en zag vleugels en staarten door de lucht vliegen. Twee jagers waren door de Vliegende Forten te grazen genomen. Een vliegtuig van de Amerikanen vloog rokend verder. Mijn vader draaide zich om en schoffelde verder. Het veengebied ten zuiden van Erica werden door de geallieerde vliegers vaak als noodlandingsgebied gezien. Blijkbaar werd geredeneerd dat veen een zachte substantie is. In de praktijk bleek de enige kans op overleven een parachute te zijn. Van een neergestorte bommenwerper bleef in het veen door de regel alleen stukjes over. Dat gold doorgaans ook voor de bemanning. Er zijn getuigen die spreken van bemanningsleden die pas op het laatst uit het vliegtuig sprongen. Niemand overleefd zo’n impact in het veen met zo’n snelheid. De bemanningsleden stonden als poppetjes in het veen gepriemd. Tot op de dag van vandaag kunnen op bepaalde plekken in het veen nog onderdeeltjes van vliegtuigen te vinden zijn. Uiteraard worden hier de crashplekken niet bekend gemaakt. Soms ging het met de bommenwerpers anders. Zo verdwenen Amerikaanse bommenwerpers niet naar het oosten maar bleven ze cirkelen boven het oostelijk gelegen dorp Klazienaveen. Om daarna naar het westen te verdwijnen. Een evacué uit het westen van Nederland waarschuwde dat de vliegtuigen terug zouden komen. Hij had dit in het westen vaker gezien. Een week later werd de Puritfabriek in Klazienaveen gebombardeerd met een aantal doden tot gevolg. Dat niet de gehele fabriek niet in de as werd gelegd lag aan het feit, zo werd beweerd, dat aandeelhouders van de Puritfabriek Amerikanen waren. Op een ander minder bekende gebeurtenis maakten zo’n twaalf Amerikaanse bommenwerpers boven Erica zich los van de hoofdmacht. Via een omtrekkende beweging vlogen ze weer richting Engeland. Boven het gebied Tweede Zuiderraai gingen de bommenluiken open en lieten ze hun dodelijke lading vallen op de daar op het land werkende arbeiders. Voor Ericase begrippen waren de gevolgen gruwelijk: een dode tiener, een zestal zwaar gewonden en een aantal dode paarden. Het was een bombardement op Erica die geen geschiedenis heeft omdat niemand het zich herinnerd.

Geschreven door Henk Beukers

Ooggetuigeverslagen zijn zeldzaam en daarom waardevol. Een verslag uit de eerste hand is meestal spannender dan een tweedehands opgetekend verhaal.

Ruim voor het begin van de Tweede Wereldoorlog konden de mensen op Erica horen hoe de Duitsers hun kanonnen in Meppen aan het inschieten waren. Oma Beukers zei toentertijd tegen haar omgeving dat er weer een oorlog aan zat te komen. Oma Beukers, ze overleed in 1943, had een vooruitziende blik. Al in 1942 wist ze te melden dat de joden werden vergast. Voor de meeste mensen was dit simpelweg te onvoorstelbaar. Soortelijke signalen bleven binnensijpelen op Erica. Oom Jans van mijn moeder kant was van beroep smokkelaar. Hij smokkelde koffie en roomboter naar Duitsland, op de terugweg smokkelde hij in een varkensblaas ‘Schnaps’ (jenever) naar Nederland. Bij zijn terugkomst op Erica sprak hij van kampen met mensen achter prikkeldraad die vochten om een korst brood. Eind jaren dertig bestonden de gevangenen in de kampen vlak over de grens voornamelijk uit Duitsers. Het waren Hitlers politieke tegenstanders die het tij hadden kunnen keren. Op 10 mei 1940 om 04.00 uur viel Duitsland Nederland binnen. Een Saksische broedermoord. Bewonderenswaardig was de moed van het Nederlandse leger die het machtige Duitse leger een tijdje wist op te houden. Het Nederlandse leger was simpelweg niet opgewassen tegen een oorlog. In Nederland bloeide de tijd van het ‘gebroken geweertje’. De verdediging van Nederland bestond deels uit vrijwilligers! Veel van het geschut stamde nog uit 1870. Onze luchtmacht bestond uit een allegaartje van vliegtuigen. Toen de Duitsers in zwaar bewapende ‘Schnellboten’ de Rijn kwamen afvoeren werd de Nederlandse grens verdedigd door roeiers in een houten sloep, voorin een officier met een pistool. De bunkers in Nederland werden eenvoudig weggeblazen door de enorme Duitse kanonnen. De onneembare waterlinie werd letterlijk overvlogen. De politici die verantwoordelijk waren voor het Nederlandse leger wachtten de gevolgen van hun beleid niet af. Ze vluchtten naar Engeland. Daar in Londen schoven de heren aan het buffet terwijl de Nederlanders hier een vorkje bloembol prikten. In de vroege morgen van 10 mei 1940 werden de Ericanen wakker van enorme doffe dreunen in de verte. De Nederlandse soldaten waren begonnen om alle bruggen in Zuidoost Drenthe op te blazen. Naast het geluid van de explosies was een laag brommend geluid hoorbaar, honderden Duitse vliegtuigen kwamen aangevlogen vanuit het oosten. Verwacht geen treurnis. Terwijl de Duitse vliegtuigen in formaties over Erica vlogen dansten de kinderen op straat. Ze waren opgetogen, blij dat de oorlog was begonnen, eindelijk gebeurde er iets. Deze kinderlijke visie werd jaren later door enkele volwassenen overgenomen. Die keken naar het luchtruim en vroegen zich hardop af wanneer er weer een spannende ‘luchtgeveggie’ ging plaatsvinden. Niet beseffend wat een verlies aan mensenlevens hiermee gepaard ging. Luchtgevechten vonden niet plaats boven Erica op de 10e mei 1940. De trage Duitse transportvliegtuigen konden boven Erica ongehinderd doorvliegen. In Friesland echter, nabij de afsluitdijk, werden deze vliegtuigen door onze luchtartillerie bij bosjes uit de lucht geschoten. Erica lag op de O-verdedigingslinie en werd verdedigd door een kazemat in het centrum van Erica. De Kazemat lag aan het kanaal naast de ophaalbrug over het havenkanaal. De drie schietgaten in de kazemat waren gericht op het oosten en zuidoosten, op de Verlengde Hoogeveense Vaart, en het zuiden, de Pannenkoekendijk. Ter hoogte van de kazemat, aan de overkant van de straat, voor de eerste twee woningen van Mensing, lag in de voortuin een loopgraaf met een gecamoufleerde mitrailleursnest. De houten draaibrug bij boerderij Lohues, in de bocht naar Klazienaveen, werd eveneens bewaakt door Nederlandse soldaten, die hadden hun kwartier in het lagerschoolgebouw aldaar. In totaal zo’n veertigtal Nederlandse soldaten droegen zorg voor de defensie van Erica. Het hoofdkwartier was café Fokkema waar ook de transportwagen stond. Toen de oorlogsdreiging toenam deed de 35 meter hoge toren van de Katholieke Kerk op Erica dienst als observatiepost. Aan de oostzijde op de punt van de toren zat een luik in het dak, van hieruit hadden de Nederlandse soldaten vrij zicht tot aan de Duitse grens. De Duitsers kwamen, twaalfduizend man sterk. Met slechts drieduizend Nederlandse soldaten als verdediging van Noord-Nederland was de strijd kansloos. De Nederlandse soldaten op Erica kregen het bevel de drie bruggen op te blazen. De houten draaibrug bij boerderij Lohues, de houten draaibrug over het hoofdkanaal in het centrum en de naastgelegen stalen ophaalbrug over het havenkanaal. Van tevoren was met de betrokken bevolking op Erica het evacuatieplan besproken. Alle woningen in de buurt van de bruggen moesten worden ontruimd. De evacués kregen allemaal een tijdelijk gastadres elders op Erica. Wat menig Ericaan vreesde ging die 10e mei 1940 dan echt gebeuren. Veldwachter Veld bulderde met luide stem door de straten om het pand te verlaten en deur en ramen open te laten. Wat zich toen afspeelde op die vroege morgen was nooit eerder op Erica vertoond. Erica kwam op drift. Honderden Ericanen, bepakt en gezakt, liepen die dag in mei, met fiets of handkar in noordelijk richting naar hun gastadressen. Na een periode van dreigende stilte vlogen de bruggen op Erica met een daverende knal de lucht in. In deze dreigende sfeer kwam het bericht binnen op Erica, de Duitsers waren gesignaleerd op de Dordsedijk in Klazienaveen. Vanuit het oosten trokken de Duitsers Drenthe binnen richting Emmen. Een volgend bericht sprak van felle gevechten in Nieuw Dordrecht tussen de daar gelegerde Nederlandse soldaten en de Duitse invallers. Een jongen van Harms uit Erica, die woonde op de kanaallinie, kon zijn nieuwsgierigheid niet langer bedwingen. Hij sprong op zijn fiets om in Klazienaveen de Duitse invallers te bekijken. Hij werd door de Duitse colonne gezien en gewenkt om dichterbij te komen. Hij kon gelijk zijn fiets inleveren. De jonge Harms moest te voet naar huis. Hij kon zich troosten met de gedachte dat de eerste fiets die door de Duitsers in Nederland werd ingepikt een Ericase fiets was. Ondertussen bleven de Duitse vliegtuigen over Erica vliegen. Omdat de constructie van de ophaalbrug in het schootsveld lag van de mitrailleur konden de vliegtuigen niet worden beschoten. Een korporaal besloot met de mitrailleur op de ophaalbrug te klimmen. Vanuit deze hoge positie loste hij salvo’s met de mitrailleur op de Duitse vliegtuigen. Vanuit de vliegtuigen schoten de Duitsers terug. De kogels kwamen terecht in de woningbouw maar richtten geen schade aan. De oorlog op Erica was in volle gang. Bij de ‘slag om Erica’ sneuvelde een Nederlandse soldaat. Eigenlijk niet echt sneuvelen, de ongelukkige soldaat bezweek een week eerder aan een acute darmziekte. Opeens was de oorlog op Erica afgelopen. De Nederlandse soldaten kregen het bevel de stellingen op Erica te verlaten en zich terug te trekken via Emmen op de Q-linie in Sleen. De Ericanen zagen tot hun ontsteltenis dat de militaire transportwagen uit het dorp vertrok. In de bak zaten de Nederlandse soldaten luidkeels te zingen. Ze wisten echter niet dat de Duitsers Emmen inmiddels hadden ingenomen. Onze zingende krijgslieden werden daar prompt krijgsgevangenen gemaakt. De Duitse inval verliep voorspoedig, ze hadden landkaarten met alle Nederlandse stellingen. Wat niet door politici was verkwanseld, was door spionnen opgetekend, door collaborateurs verraden of een jaar tevoren door Duitse toeristen in kaart gebracht. Alle stellingen? Nee, bij Noord-Sleen stond een nieuwe bunker in het veld die op geen enkel Duits lijstje voorkwam. De bunker lag precies op de aanvalsroute van de Duitsers. Hier kregen ze hun eerste serieuze tegenstand. Volgens overlevering sneuvelden er tientallen Duitse soldaten bij de verovering van deze bunker. Getuigen in Klazienaveen verklaarden van terugkerende Duitse vrachtwagens geladen met gesneuvelde Duitse soldaten. Toen de wagens voor de opgeblazen Dordse brug halt hielden sijpelde bloed uit alle kieren en gaten. Voor de Nederlandse soldaten in de bunker van Noord-Sleen was de strijd na een paar uur voorbij. Het was niet de moed van de vier Nederlandse soldaten die parten speelde maar gebrek aan munitie.

Geschreven door Henk Beukers